صنعت عکاسی حدودا از سال 1838- 1839 میلادی به وجود آمد که در سال 1841 نیز پلاک های شیشه برای عکاسی اختراع شدند لازم به ذکر است که بدانید حدودا سه سال بعد از اعلام وجود صنعت عکاسی در فرانسه که حدود قرن هجدهم میلادی بود این صنعت به کشورمان راه پیدا کرد و ترویج یافت که بسیار موضوع حائز اهمیتی است که این زمان تاریخی به آغاز دوران قاجار و سلطنت ناصرالدین شاه بر می گردد که از بخت خوب این شاه قاجاری خود نیز اهل هنر و هنر دوست بود علاقه ی بسیاری به این صنعت پیدا کرد و در طول سلطنت خویش باعث رشد و توسعه عکاسی در ایران شد و این علاقه باعث ثبت عکس های متعددی از بخش های مختلف عمارت های آن زمان و به طورکلی نوع زندگی و زیست مردمان گردید که باعث شد امروزه اسناد هنری و تاریخی بسیاری به صورت مستند از آن دوران در دست باشد.
شروع عکاسی در ایران در دوره قاجار
از آنجایی که این صنعت ار اروپا وارد کشور ایران شده بود به طبع اولین عکاسان نیز از اروپا و کشورهایی نظیر اتریش، فرانسه و ایتالیا بودند که در مدرسه دارالفنون به تدریس می پرداختند. موسس دارلفنون که امیر کبیر بود این مدرسه را برای تدریس علم و فنون افسری، پزشکی، مترجمی زبان های خارجی و مهندسی بنا کرده بود جالب است بدانید اولین شخصی که در ایران عکس چاپ کرد شخصی فرانسوی به نام ژول ریشار بود که در مدرسه ی دارالفنون تدریس زبان فرانسه انجام می داد.
نخستین مجموعه عکس از آثار تاریخی ایران که شامل 75 قطعه عکس بود نیز به وسیله ی شخصی به نام لوئیچی پشه برگزار شد که او اهل نا‌‌‌پل بود و در یک سفر به ایران این مجموعه را تهیه کرد و دو نسخه از این مجموعه تهیه گردید و ابتدا به پادشاه پروس فرستاده شد و سپس نسخه ی دوم آن به موزه مترو‌پولین نیویورک اهدا شد که این مجموعه شامل سه پرتره از ناصرالدین شاه و یک عکس دسته جمعی و تعدادی عکس از بناها و معماری آن زمان بود. جالب است بدانید ناصرالدین شاه قاجار که خود شیفته ی هنر بود به عنوان نخستین عکاس ایرانی از او یاد می شود.
چنانچه از کتبی که از آن زمان به جای مانده اینگونه استنباط می شود که ناصرالدین شاه با روش های فنی و علمی عکاسی آشنا بوده و بیشتر با دوربین های بزرگ سه پایه به ثبت عکس ها می پرداخته است که عکس های همچون یک پرتره از خودش و مادرش مهد علیا و چند عکس دیگر به صورت مستند از آن زمان باقی مانده است، او که در اواخر سلطنت خویش یعنی در سال های 1300 تا 1290 هجری شمسی سه سفر به فرنگ داشته است بستری را فراهم کرد تا همراهانش در طی این سفرها به کسب علم در رابطه با عکاسی مشغول شوند به همین علت نخستین عکاسان ایرانی درباریان بودند که در این حرفه بسیار صاحب سبک بودند که می توان به آقا رضا عکاس باشی اشاره کرد که از پیشخدمتان ناصرالدین شاه بود و در مدرسه ی دارلفنون علم عکاسی را کسب نموده بود و این لقب را خود شاه به او اعطا کرده بود.
اقدامات ناصرالدین شاه قاجار برای حمایت و گسترش عکاسی
از آنجایی که ناصرالدین شاه شخصی علاقمند به هنر و علوم مرتبط با آن بود در زمان پیدایش عکاسی در ایران بستری را برای گسترش و رشد این علم فراهم کرد که این اقدامات عبارتند از:
* باب کردن عکاسی در میان درباریان و خانواده های سرشناس و اشراف زاده
* اعطای لقب عکاس باشی به عکاسان آن دوران به عنوان بلند مرتبه ترین رتبه در عکاسی
* ترویج آموزش علم عکاسی به صورت حرفه ای، اصول و رسمی در مدرسه ی دارلفنون
* فرستادن بسیاری از افراد به اروپا برای یادگیری مهارت های فنی و هنری عکاسی که این افراد از میان محصلانی بودند که در دارلفنون مشغول به تحصیل و علاقمند به یادگیری عکاسی بودند
* تاسیس عکاسخانه ی سلطنتی و تهیه چند آلبوم از زندگی و معیشیت مردمان آن دوران
* فراهم کردن بستری برای گسترش و رشد این علم و عکاسی از سراسر ایران
* توجه ویژه به روند رشد و گسترش عکاسی و تالیف و چاپ کتاب های مرتبط با آن
* پایه گذاری نوشتن شرح در زیر عکس های ثبت شده
عکاسان دوره ی قاجار به سه دسته تقسیم می شدند
دسته اول: عکاسان حرفه ای بودند که با انجام عکاسی امرارمعاش می کردند و در واقع عکاسی را به عنوان شغل خویش برگزیده بودند.
دسته دوم: عکاسانی بودند که برای در موسسه های علمی و جغرافیای اروپایی مشغول به کار بودند،
دسته سوم: عکاسان بومی بودند که به علت علاقه به این کار آن را صرفا برای سرگرمی و تفریح انجام می دادند.
عکاسان خارجی که در زمان قاجار در ایران مشغول به کار بودند
* لوئیچی پشه اهل ایتالیا
* آنتوان سوریوگین اهل روسیه
* مهدی ایوانک اهل روسیه
لوئیچی پشه
لوئیچی پشه ایتالیایی که سرهنگ بازنشسته بود که در سفر خود به ایران عکس های متعددی از مردان طبقات مختلف جامعه و اماکن تاریخی ثبت نمود و در سال 1867 میلادی این مجموعه عکس ها را به نمایشگاه جهانی هاریس فرستاد موفق به کسب نشان افتخار این نمایشگاه گردید نکته لازم به ذکر این این است که او به علت تبخر در عکاسی بارها لقب عکاس باشی را از ناصرالدین شاه قاجار دریافت نمود.
عکسی از تخت جمشید با عکاسی لوئیجی پشه
آنتوان سوریوگین
آنتوان سوریوگین که اهل روسه بود یکی از سرشناس ترین عکاسان آن دوران بود که در سراسر اسران سفرهای متعددی انجام داد و در طی سفرهای خود عکس هایی از مردم، اشیاء و معماری آن زمان به ثبت رسانید و به نور در عکس های خود بسیار توجه داشت به همین علت بیشتر هکسهای خود را در اواسط روز می گرفت. او کارگاهی به نام خودش در خیابان دولت بنا کرد و عکس های خود را در آن به نمایش می گذاشت عکس های او حتی در نمایشگاه های بزرگی همچون نمایشگاه بروکسل در سال 1897 میلادی به نمایش گذاشته شده و در نهایت موفق به کسب مدال طلا در بین عکاسان این نمایشگاه گردید. لازم به ذکر است بدانید که عکس های ثبت شده توسط او به علت کیفیت و حرفه ای بودن در بسیاری از سفرنامه ها چاپ شد بدون آنکه نامی از او برده شود.
عکسی از خط آهن در دوره قاجار با عکاسی آنتوان سوریوگین
مهدی ایوانک
مهدی ایوانک برخلاف نامش که در ابتدا فکر می کنیم او فردی ایرانی است باید بگوییم او اهل کشور روس و یکی تز شاگردان عکاس خانه عبدالله میرزا بود که برای خود نام ایرانی روسی خان را انتخاب نمود و در خیابان علاء الدوله تهران که اکنون فردوسی نام دارد عکاسخانه ای تاسیس کرد و لوازمی نظیر شیشه، مقوا و کاغذ عکاسخانه را از روسیه به ایران وارد می کرد این عکاسخانه تا سال 1299 هجری شمسی برقرار بود تا اینکه روسی خان همراه محمدعلی شاه به اروپا رفت پس از مدت کوتاهی در نبود او عکاسخانه نیز تعطیل شد.
عکاسی در ایران در دوره انقلاب مشروطه
پس از ناصرالدین شاه که پسرش مظفرالدین پادشاه ایران شد به دستور او عبدالله میرزا در طبقه ی بالای دارالفنون عکاسخانه ای تاسیس کرد تا بتواند این حرفه را گسترش دهد این روند به کوپه ای پیش رفت که بسیاری از عکاسان از شاگردان عبدالله میرزا بودند دو تن از شاگردان او به نام های خادم و ماشالله خان در اوایل سال 1300 هجری شمسی عکاسخانه های دیگری در خیابان ناصریه که امروز ناصر خسرو نام دارد تاسیس کردند.
با شروع جنبش مشروطیت مردم علاقمند به مشاهده ی چهره ی رهبران خود بودند به همین علت عکاسی از این گونه چهره ها در آن زمان گسترش ویژه ای پیدا کرد که این روند باعث شد عکاسی از حوزه دربار خارج شده به موضوعات اجتماعی و معیشتی مردم بپیوندد. با توجه به این موضوع باید گفت که نخستین عکاس خبری ایران استپان استپانیان عکاسی ارمنی فعال در ایران بود که اکثر عکس های موجود امروز از زمان جنبش های مشروطیت توسط او ثبت شده است.
عکسی خبری از تظاهرات مردمی علیه رژیم پهلوی
عکاسی در دوره پهلوی
مطبوعات که از زمان مشروطیت فعالیت خود را در ایران شروع کرده بودند از سال 1327 تا 1332 هجری شمسی که دوره ی پهلوی اول بود گسترش ویژه ای پیدا کردند و از عکس ها بیشتر در مطبوعات استفاده شد به همین علت در این دوران تحول ویژه ای در حرفه ی عکاسی پدید آمد.
در دوره ی دوم پهلوی نیز با ورود بسیاری از تجهیزات عکاسی پیشرفته از غرب به داخل کشور و ورود هنرمندان به این حوزه و استفاده از روش های مدرن غربی باعث پیشرفت ویژه عکاسی در ایران گردید.
عکاسی از زمان ورود به ایران تا به امروز در هر دهه و دوره ای با توجه به حال و هوای آن دوره مورد تغییر قرار گرفته است به روش ساده تر باید بگوییم که عکاسان در هر زمان تلاش برای ثبت وقایع مهم و رویدادهای همان زمان داشتند به همین علت عکاسی در دوره دوم پهلوی به علت ورود تجهیزات و فعالیت مطبوعات به حرفه ای مهم و موثر تبدیل شده بود.