برای دانستن این موضوع که در چه تاریخی صنعت برق به ایران وارد شد و در چه تاریخی صنعت برق برای نخستین بار در جهان افتتاح شد با ما همراه باشید زیرا با این اطلاعات متوجه می شوید که فاصله ورود برق به ایران و وجود آن به طور کلی در جهان چگونه بوده است.
در چه تاریخی برق به ایران آمد؟
در سال 1871 میلادی ماشین گرام اختراع شد که قدمی بزرگ در ایجاد صنعت برق بود زیرا بعد از این اختراع تبدیل انرژی مکانیکی و هر گونه انرژی دیگری که بتوان از آن کار مکانیکی به دست آورد و به انرژی برقی تبدیل کرد امکان پذیر شد.
پس از این اختراع سرانجام در سال ۱۸۸۲ میلادی مصادف با 1261 هجری شمسی توماس ادیسون اولین مجموعه برق تجاری را برای تأمین روشنایی در یکی از خیابان‌های نیویورک افتتاح نمود.
با توجه به تاریخ هایی که در بالا ذکر شد فاصله ی زمانی نخستین افتتاح موسسه برق در جهان و ورود اولین مولد برق به ایران سه سال بود زیرا پس از اینکه توماس ادیسون موسسه خود را افتتاح کرد سرانجام پس از آن در سال 1264 هجری شمسی اولین مولد برق به دستور ناصرالدین شاه قاجار و توسط محمدحسین امین البرز وارد ایران گردید و کاخ گلستان را روشن کرد و سپس دو‌سال پس از این موضوع در سال 1266 هجری شمسی مراسم عزاداری سیدالشهدا در تکیه دولت با وجود این نور رونق گرفت.
پس از طی فراز و نشیب های طولانی پس از هجده سال سرانجام در سال ۱۲۸۴ نخستین نیروگاه خصوصی برق شهری توسط امین الضرب در تهران راه اندازی شد او اولین شخصی بود که با دریافت امتیازنامه معتبر اقدام به تأسیس کارخانه برق شهری در ایران نمود این نیروگاه در ۲۴ ساعت فقط شش ساعت برق ۲۲۰ ولت تک‌فاز، و ۳۸۰ ولت سه فاز را تاًمین می‌کرد.
ورود برق در شهرهای مختلف ایران
حدودا در سال 1303 هجری شمسی بسیاری از کارخانه ها در سطح کشور ایران همانند کارخانه نساجی، ریسندگی، آرد و همچنین شهرداریهای شهرهای مختلف شروع به راه اندازی
مولدهای کوچکی از نوع توربین بخار و دیزل کردند تا به واسطه ی آن روشنایی مناطق شهری را تامین نمایند.
همانطور که گفتیم نخستین نیروگاهی که در ایران و تهران اقتتاح شد در طوب شبانه روز تنها شش ساعت کار می کرد اما رفته رفته ساز به برق بیشتر شد و دولتمردان در حدود سال 1310 به فکر شبانه روزی کردن برق افتادند و اقدامات اولیه ای که برای رسیدن به این امر نیاز بود را انجام دادند.
که سرانجام پس از طی فراز و نشیب های طولانی در سال 1312 به دستور رضا شاه نیروگاه برقی به قدرت 6400 کیلو وات از کارخانه اشکودای چکسلواکی خریداری شد و سرانجام در سال 1316 به بهره برداری رسید اسن نیروگاه در شهر تهران و دروازه دوشان تپه که امروز موزه صنعت برق می باشد افتتاح گردید.
اجرای مناقصه نیروگاه برق در ایران
در سال 1319 هجری شمسی دو نیروگاه 5000 کیلو وات به مناقصه گذاشته شد که شرکت اشکودا برنده آن گردید و سپس قرارداد خرید آن در سال 1320 به امضا رسید اما متاسفانه بروز جنگ جهانی و در پی آن اشغال ایران مانع تحویل این دو نیروگاه گردید.
پس از اتمام جنگ و اشغال ایران در سال 1325 چهار دیگ بخار و کارخانه 6000 کیلو واتی وستینگهاوس توسط دولت ایران از ارتش امریکا خریداری شد که نصب و بهره برداری آن در سال 1327 اتفاق افتاد.
رخدادهای 1327 تا 1334
از سال 1327 تا 1334 برنامه های عمرانی کشور صورت پذیرفت تا در طی آن صنعت برق در کشور توسعه پیدا کرده و امکان برق رسانی برای مصارف خانگی و به دنبال آن فراهم نمودن رفاه اجتماعی امکان پذیر گردد در طی این هفت سال دولت تعدادی مولدهای دیزلی 50, 100, 150 کیلو واتی را خریداری کرد و با دریافت پورسانت آنها را به شهرداری‌ها و شرکتهای برق خصوصی فروخت که با تلاش های تمام این ارگان ها سرانجام در سال هفتم قدرت برق کشور به 40 مگاوات و مقدار انرژی تولیدی سالانه به حدود 200 میلیون کیلو وات ساعت رسید که بسیار عدد قابل توجهی بود و پیشرفت چشمگیری محسوب می شد.
رسیدن برق به شهرهای مختلف کشور از سال های 1334 تا 1341
هدفی که دولتمردان در هفت سال دوم برای پیشرفت این امر در نظر داشتند پایین آوردن سطح عمومی نرخ ها، افرایش تولید برق و کاهش هزینه های تولید برق بود.
برای انجام اسن اهداف دولتمردان با مشورت گرفتن از کارشناسان داخلی و خارجی توسعه تاسیسات برق در این چهار حوزه آغاز شد؛
* تهران
* خوزستان
* شهرهای کوچک
* شهرهای بزرگ
از دیگر گام هایی که در مسیر توسعه صنعت برق کشور برداشته شد احداث نیروگاه های برق آبی در سد کرج با ظرفیت 91 مگا وات، سد سفید رود با ظرفیت 35 مگا وات و سد دز با ظرفیت 130 مگا وات بود و در کنار این نیروگاه ها احداث نیروگاه حرارتی طرشت با قدرت 50 مگا وات بود.
از دیگر پیشرفت های مهمی که در سال 1341 صورت گرفت این بود که دولت برای اصولی سازی و اجرای زیربنای متناسب برای توسعه صنعت برق اعتبارات قابل توجهی اختصاص داد که این پروژه حدود شش سال طول کشید و مبلغی بالغ بر 210 میلیون تومان هزینه برد که به به طور کلی سه بخش را در بر گرفت.
بخش اول: تامین برق شهرهای کوچک و کم جمعیت
بخش دوم: تامین برق مراکز عمده مصرف، که شامل شهرهای همدان، شیراز، مشهد، تهران، اصفهان، تبریز ساری و رشت بود.
بخش سوم: تامین برق ۱۷ شهر متوسط کشور که شامل شهرهای بابلسر، قزوین، کرمانشاه، کرج، یزد، اردبیل، مراغه، لاهیجان، بهشهر، آمل، بوشهر، چالوس و ارومیه بود.
پس از صورت پذیرفتن این اقدامات سرانجام در 13 دی ماه 1341 دولت تصمیم گرفت برای صنعت برق کشور سازمانی تشکیل دهند تا توسط آن به تمام تصمیم گیری ها و اقدامات اشراف کامل داشته باشد که نام این سازمان را سازمان برق ایران نامیدند و از طریق آن برنامه ریزی و اجرای طرح های تولید، انتقال و توزیع برق، و هدایت سرمایه گذاری ها به سمت صنعت برق صورت می گرفت که پس از تشکیل جلسات و در پی آن گرفتن تصمیماتی در سال 1344 مقرر شد که این سازمان با وزارت آب و برق ادغام گردد و پس از آن هر دو سازمان به وظایف خود به منوال قبل ادامه دهند.
رخدادهای سال 1344 با توجه به ادغام دو سازمان با یکدیگر
همانطور که گفتیم در سال ۱۳۴۴ سازمان برق ایران به عنوان واحد برق در وزارت آب و برق ادغام گردید و از جمله سازمان های دیگری هم تا آن موقع به صورت مجزا مشغول به کار بودند و با این اقدام تحت پوشش وزارت آب و برق قرار گرفتند عبارتند سازمان برنامه، سازمان برق ایران.
دیگر گام بزرگ در راستای صنعت برق در آذرماه سال 1344 صورت گرفت و آن هم تدوین اساسنامه ی شرکت های برق منطقه ای بود که به جز سازمان آب و برق خوزستان که در سال 1339 تشکیل شده بود ده شرکت برق منطقه ای دیگر ایجاد شد که عبارتند از؛ شرکت های برق منطقه ای
* آذربایجان
* مازندران
* تهران
* خراسان
* اصفهان
* همدان
* کردستان
* گیلان
* کرمانشاه
* جنوب شرقی ایران
با این اقدام صنعت برق کشور چهره ای منجسم و سازمان یافته به خود گرفت. نکنه جالب توجه این است که حوزه تحت پوشش شرکت های برق منطقه ای در ابتدا تمام مساحت کشور را در بر نداشت که با گذشت حوزه های جغرافیایی شرکت های برق منطقه ای شامل اصلاحاتی شد که امروز این حوزه های جفرافیایی 16 عدد است که تمامی کشور را پوشش می دهد.
تاسیس نیروگاه های بزرگ از سال 1347 تا 1351
از دیگر اقدامات و برنامه ریزی های چند ساله که از سال 1347 تا 1351 برای عمران صنعت برق کشور صورت گرفت احداث خطوط انتقال نیروی سراسری و ایجاد نیروگاه های بزرگ آبی و حرارتی بود. این اقدام گامی بزرگ در صنعت برق کشور بود زیرا تولید نیروی برق به قبل از این اقدام و بعد از این اقدام تقسیم شد در قدم اول قدرت برق کشور از 1599 به 3354 مگاوات رسید که رشد سالانه آن 16 درصد بود. و نیز تولید انرژی برق از 4133 میلیون کیلو وات ساعت به 9553 میلیون کیلو وات ساعت رسید که رشد سالانه آن حدود 18 در صد بود و در نتیجه ی این پیشرفت ها تعداد مشترکان مصرف برق کشور به 1669000 رسید.
با توجه به این اقدام در صنعت برق کشور مسئولیت برق 190 شهر کشور به وزارت آب و برق محول گردید.
رقم قابل توجه و پیشرفت دیگر اقدامات چهار ساله طرح عمرانی صنعت برق، اینگونه بود که 148 روستایی که در ابتدای این طرح برق داشتند به 491 روستا رسید و این رقم قابل توجهی در این اقدام بود و برق مورد نیاز این روستاها زیر نظر بخش خصوصی و یا شهرداری ها تامین می شد.
تغییر وزارت آب و برق به وزرات نیرو
سرانجام در سال 1353 با تحول در برنامه‌ريزي جامع و هماهنگ نمودن فعاليت انرژي در سطح كشور نام وزارت آب و برق به وزارت نيرو تغيير يافت که بعد از پيروزي انقلاب اسلامي و شرايط تازه کمی و کیفی كه در صنعت برق رخ داده بود تصمیم به ایجاد تغييرات در ساختار صنعت برق گرفته شد که در طی این تصمیمشركت توانير در مهره ماه سال 1374 به سازمان مديريت توليد و انتقال نيروي برق ايران تبديل شد.
که این تغییر نام تا بالاخره در جلسه مورخ سال 1381 ادامه داشت تا اینکه هيئت وزيران بنا به پيشنهاد خود وزارت نيرو و دریافت تأييد سازمان برنامه ریزی کشور و مدیریت و وزارت امور اقتصادي و دارايي تصمیم بر آن شد که تغییراتی در ساختار وزارت نیرو صورت پذیرد و پس از این تصمیم نام شركت مادر تخصصي مديريت توليد، انتقال و توزيع نيروي برق ايران به تصويب رسيد.
پس از طی این فراز و نشیب ها در صنعت برق کشور بلاخره تلاش ها به ثمر رسید و با وجود بحران هایی مانند دوران جنگ و خرابی های به بار آمده پس از آن کشور از نظر بین المللی در جایگاه مناسب و خوبی قرار دارد و اید جایگاه بر اساس اعداد و ارقام ارائه شده توسط سازمان ملل متحد مشخص شده است زیرا کشور در سال 1374 هجری شمسی یا همان 1995 میلادی ازنظر ابعاد صنعت برق دربين کشور هاي خاورميانه و غرب آسيا در پله ی اول قرار گرفت و درسطح جهاني در مقام 21 ایستاده است.